ONDDO HALUZINAGARRIEN ERRITUALA

Kontuz ibili beharra dago onddo askorekin, haluzinagarriak izan baitaitezke!
Jarraian honen inguruko bideo bat ikusiko dugu.
----------------------------------------------------------------------------

Ikas dezagun onddoen inguruan!

Onddoak
Zer datorkizu burura psilocibes, panaeoulus edo conocybes berbak entzutean?
Gehiengoak izen zientifiko hauek ez ditu ezer berezirekin erlazionatuko baina urte garaia kontutan izatea eta oina eta txapela duten bizidunak direla esaten badizuet onddo erreinuan kokatzea erresa izango da.

Aipatutako 3-4 onddo genero hauek ez dira oso ezagunak. Ez dira Amanita, Boletus edota Agarikus-ak bezain bestetan entzundako izenak zeintzuek gazte-gaztetatik aita edo aititerekin mendira joatean, katiuskak oinean eta otzara besapean, lurrera begiratu eta atzamarra luzatuta erakusten dizkigutenak.

Cortinarius Argillopallidus

Lactarius Blumii
Euskal Herrian, beste hainbat lurraldetan bezala, onddoak oso preziatuak dira. Udazkenarekin bat agertzen diren naturaren opari dira familia askotan eta honetarako arrazoiak asko dira.

Alde batetik, sukalde lanetan, eguneroko bazkariak aberasten dituzte. Zapore eta kolorea ipintzen diote platerei eta jatunek arrera ezin hobea egiten diegu udazkenero. Entsaladan gordinik, kipula eta arrautzaz zartaginetik pasatuta, barazki egosiekin nahastuta, bai osagai garrantzitsu giza bai lagungarri giza, milaka errezetetan agertzen dira. Honako batzuk ondoko errezeta sailean topa ditzakezue baina gizartean daukaten garrantziaren adierazle idatzitako hainbat liburu eta interneten aurkitu daitezkeen gune piloa dira.

Hain preziatu izateko beste arrazoietako bat onddoen balio nutrizionala da. Osagaiei dagokiela barazkien talde berdinean sartu daiteke baina barazki gehiengoen kontrara proteina portzentaia oso altua dute (% 3-10 espeziearen arabera). Azido fosforiko eta potasioan oso aberatsak dira eta espezie gehienek B1 eta B2 bitaminak dituzte. Onddo fresko eta enlatatuek ez dute konposizio bera zeren eta azkeneko hauek mineralen kontzentrazio handiagoa izan arren proteina, karbohidrato, gantz eta bitaminak galtzen baitituzte. Onddoak okel begetala direla esaten dutenak badaude baina kontutan izan behar da nahiz eta proteina kopuruan oparoa izan, nahitaezko amino azido batzuk faltan dituztela.

Esan beharrik ez dago onddo espeziaren arabera konposizioa desberdina dela eta hau izan dela hain zuzen horren estimatu izateko beste arrazoietako bat. Batzuk gaixoak osotzeko elementuak dituzte, beste batzuk aldiz, gorputzerako kaltegarriak, hau dela eta oso garrantzitsua da erabiltzen gauden espezia oso ondo ezagutzea.


Onddoen erreinua oso zabala da eta barietate honek ikertzaile askoren jakin mina bultzatu du. Mende askotan zehar (erromatarren garaitik) dastatu, aztertu eta hainbat modu desberdinetan erabili dira. Arestian aipatutako erabileraz aparte, urte askotan zehar etsaiei aurre egiteko edota erritual erlijiosoetan ere erabili izan dira. Azkeneko erabilera hauek onddo espezie batzuen inguruan mistifikazioa bultzatu dute eta hori dela eta ez jakintasunaren ondorioz espezie batzuen erabilera zigortua izan da. Talde honen barnean onddo enteogenoak ditugu zeintzuek besteak beste testuaren hasieran agertzen diren generoak dauden. Ideiak argitzearren, Psilocibes genero barruan agertzen den izen famatuetako bat MONGIAK dira. Hauen izen zientifikoa Psilocibes semilanceata da eta gaur egun erabilera ludiko eta jostagarriekin lotuta dago.


Psilocibes semilanceata
Onddo enteogenoen printzipio aktibo garrantzitsuenak psilocibina eta psilocina molekulak dira. Molekula alkaloide hauek 180 espezie desberdinetan agertzen dira eta eragin ludikoa ondorioztatzen duten molekulen portzentaia desberdina da. Psilobicibinak, sustantzia enteogeno gehienen antzera, serotonina neuro-transmisorearen egitura molekular antzekoa dauka. Serotonina pertzepzio sentsoriala, tenperatura erregulatzailea eta gaueko atsedenaren arduraduna da. Psilobicinak serotoninaren egitura antzekoa duenez serotoninaren lotura sinaptikoetan konpetentzia egiten du. Honek serotonina neuronetara zurgatzea galarazten du eta ondorioz neuronez kanpoko serotonina kontzentrazioa handitzea eragiten dute gizakietan. Psilocibina eta psilocina alkaloideak oso antzekoak dira. Psilocina oso ezegonkorra da eta onddo sikuetan ez da kontserbatzen. Psilocibina aldiz, denbora luzean kontserbatzen da naiz eta gorputzean psilocina molekulara eraldatu. Ez dira sustantzia oso toxikoak baina 30 mgtik gora( 60-90 beti ere gordinik) dosi altuak kontsideratzen dira. Gizakientzako ez da heriotza dosirik ezagutzen ez eta dependentzia psikiko ezta fisikorik deskribatu. Aipatu beharra dago efektu fisiologikoak ( pupilaren dilatazio anormala, hipotensioa, gose jarraia, somnolentzia…) berdinak izaten diren bitartean, efektu psikologikoak pertsonaren arabera eta bizi den egoeraren arabera ( egoera emozionala, ipinitako itxaropena, bagape kulturala, etab) asko aldatzen direla.

Errezeta erraz batzuk!

ARROZA ONDDOEKIN.

500 g arroz (ale biribileko arroza)
Onddo freskoak, hiru kilo laurden
4 koilarakada oliba olio
4 azafrai-izpi
2 tipula ertain, txikituak
Baso bete ardo zuri
Haragi salda edo ura, 1’3 litro
Gatza

Onddoak garbitu. Lur hondar guztiak kendu eta zurtoinei azala kendu. Gero arroza egiteko erabiliko dugun uretan edo salda beroan sartuko ditugu azalak. Ura erabili behar badugu, kalitateko salda kontzentratuaren pastilla bat gehituko dugu. Zurtoinak eta txapelak puskatuko ditugu, dena hur baten tamainako puskatan.
Kazola zabal batean olioa, tipulak eta gatz pixka bat jarriko ditugu. Frijitu dadila su motelean 15 bat minutuan, baina tipulari gorritzen utzi gabe. Xamurra gelditu dadila tipula. Orduan onddoak gehituko ditugu, gazitu eta frijitu daitezela 20 bat minutuz su motelean, askatzen duten zuku gehiena lurruntzen utziz. Ondoren azafraia eta arroza erantsi eta dena nahasi. Eta gero, ardoa gehitu ondoren, irakin dezala su motelean gehiena lurrundu arte.
Gero salda gehituko dugu, poliki-poliki, iragazkitik pasaraziz, onddo azalak iragazkian geldi daitezen. Egos dadila dena su ezti-eztian. 16 minutu kontatu. Pixkanaka-pixkanaka gehituko dugu salda, lurrundu arte eta arroz aleak xamur gelditu arte
Azkenean, indarrez nahasi eta krematsu zerbitzatu nahi badugu, oliba olio birjina gehitu, esnegain erdi harrotua eta gurin hotz pixka bat. Perrexil xehatu pixka batek ere mesede ederra egiten dio arroz honi.


BAKAILAOA PIL-PIL, ONDDO ETA ALMENDREKIN

Osagaiak: 120 g bakailao ½ l. oliba olio, 0,4º-koa 40 g. patata pure 20 g. demi-glacé* 20 g. almendra xigortu 80 g. onddo 1 baratxuri perrexil xehatua

Konfitatu bakailaoa oliotan, 80º C-tan eta utzi hozten sukaldeko tenperaturan. Gorde bakailaoa eta loditu olioa eta arrainaren jelatina.

Nahasi patata purea eta demi-glacéa, ore homogeneoa erdietsi arte.

Salteatu onddoak, 10 gramoko pusketan ebakita, eman gatza eta erantsi baratxuri xehatua.

Ebaki bakailaoa lau puskatan eta berotu, onddoekin batera. Estali patata-kremaz eta pil-pil saltsaz. Apaindu platera almendra txikituez eta perrexil xehatuz.

Non izaten dira onddoak?

Leku zehatzetara joaten dira onddo biltzaileak. Ez dakien batentzako, mendira joan eta esku hutsik bueltatzea litzateke arruntena. Jarraian ageri den argazki honetan, onddoak ikus ditzakegu mendian.

Baina onddoetarako sen berezia dutenak ere badira. Honela, mendira joan eta saskika betearekin bueltatzen dira asko etxera. Argazki honetan nere anaia ageri da, onddo eder bat eskutan duela. Begira zeinen argazki polita.

onddo biltzailea

Nafarroan eta Euskal Herri osoan hain preziatuak diren onddoei buruz arituko naiz. Irudi honetan, ultzamako bailaran onddo biltzaile bat ikus dezakegu.









Saltsan onddoak, bai, eta behingoagatik mokadu gozoa izan gabe. Izan ere, kalapita dezente sortu du aurten Ultzama bailaran indarrean jarri duten neurriak: perretxikoak biltzeagatik ordaintzea. Iazko aparteko onddo sasoiak masifikazioa eragin zuen Ultzaman, eta masifikazioak arazo ugari sortu bertako biztanleen artean. Horren ondorioz erabaki zuten onddo bilketa arautzea. Orain, Ultzamako basoetan onddoak bildu nahi dituenak baimena ordaindu behar du, kopuruak desberdinak badira ere biltzailea nor den (ultzamarrak, kanpotarrak, saltzeko jasotzen dituztenak…). Soilik Ultzamako herri batek, Ilarregik, ez du neurria indarrean jarri. Neurriak polemika piztu du, dirua biltzeko trikimailu hutsa dela eta basoa guztiona dela baitiote askok. Alde daudenek, aldiz, jendea hezteko eta basoa babesteko baliagarria izango dela diote. Babes neurri hutsa da ala mikroturismoa sustatzeko ahalegina?
Jasotako iritzi batzuk jarraian:
"Gauza da ikastea, ez bakarrik kobratzea eta kito"

Edurne Gerendiain lizasoarra:"Zizek basoan duten garrantzia ezagutzen dugu, bertan eragina dutelako. Aurten gure lana informazioa ematea izango da, helburua kontzientzia mikologikoa sortzea baita. Eta basoarekiko errespetua sortzea, ez bakarrik zizen inguruko arazoak konpontzea", azaldu digu Edurnek euren jardunari buruz. Ultzamara perretxikoak biltzera jende asko joan omen da azken bospasei urteetan, eta iazko masifikazioaren ondoren, aurten neurria indarrean jartzea erabaki dute, nahiz eta proiektuarekin bi urte daramatzaten. "Jende asko etortzen zelako hartu zen batez ere neurria. Eta batez ere egun zehatz batzuetan eta toki berberean jende asko bildu zelako. Iaz, adibidez, bi astetan 20.000 pertsona etorri ziren. Eta hori gehiegi da: onddo guztiak hartzen zituzten, ezagun nahiz ezezagunak; zaborra basoan; jendea soro partikularretan sartzen zen… Deskalabru hutsa izan zen". Hala, jarduna arautzea erabaki zuten, eta horretarako Sorian (Espainia) indarrean den eredua kopiatu zuten.
Urriaren 12an izan ginen Ultzaman, eta Edurnek esan zigunez, irailaren 15ean neurria indarrean jarri zenetik "600 baimen saldu ditugu". Alabaina, aurten onddo gutxiago izan direnez, ezin neurtu neurriak eragin izan ote duen ala ez. "Bertako jendea nahiko pozik dago neurriarekin, eta kanpokoen artean bada ados dagoen jendea, eta beste jende asko ezetz. Baina beno, hori hasieran izan zen. Ia hilabete daramagu zabalik, eta gutxienez, etorri den jendea oso pozik joan da. Zeren gure lana ez baita soilik kobratzea, informazioa ere eskaintzen dugu: informazio mikologikoa egunero, jangarriak eta toxikoak diren zizen erakusketa, mikologoaren aholkuak…". Halere, neurriarekin ados ez dagoen jendea ulertzen duela dio Edurnek. "Baina nik jende horri galdetuko nioke ea nola egingo luketen beraiek hau kontrolatzeko. Kudeatzea ez da batere erraza". Dena dela, "hau esperientzia pilotu bat" dela gogorarazi digu, eta, beraz, "aurten ikusiko dugu. Ez badu ondo funtzionatzen edo ikusten badugu ongi ez doala, bada, aldatuko dugu. Zergatik ez? Gauza da ikastea, ez bakarrik kobratzea eta kito". Gainera, datorren urtean eskaintza aberasteko asmoa dute: hitzaldiak, aste mikologikoa, irteerak…
Ultzamara joaten den jendea batez ere onddo bila doa. "Onddo bila bakarrik, eta beste guztiak hausten dituzte, ez dituztelako ezagutzen". Hori aldatu nahi omen dute neurriaren sustatzaileek. Baina neurria indarrean denetik, "nire ustez harrigarriena da mendira ziza bila inoiz joan ez den jendea etortzen dela". Eta batere ideiarik ez duen jendeak ez ote du hartuko topatzen duen guztia, basoaren kalterako? "Nik ezetz uste dut. Baina beno, jende hori kontzientziatua etortzea lortzen badugu, eta orain arteko ohiturak aldatzen baditugu…". Denborak esango du. Gutxienez, orain artean ez dute aparteko arazorik izan baimenik gabe dabilen jendearekin. "Ez dugu istilurik izan. Espero genuena baino hobeto joan da". Alta, Ultzamara joan ohi direnen artean haserrea ere sumatu dute. Baina jendearen jarrera aldatzen ari dela dio, eta beste bisitari asko "hasieran kexuka ibili arren, orain pozik daude".
“Orain lasai asko joan zaitezke mendira”
Sandra Iraizoz 21 urteko gaztea Ultzamako Elizaburu herriko da. Lizasoko Kuartelenean, topatu dugu, beste auzotar batzuekin solasean. Neurriarekin ados dago, aurten “herrian lasaiago egon gaitezkeelako”.

“Neurria nabaritu da. Iazkoa salbuespena izan zen, onddo asko atera eta jende pila izugarria etorri zelako. Baina aurten, gutxiago atera direnez eta neurri berria ezarri dutenez, badirudi jende askok atzera egin eta ez etortzea erabaki duela”, erantzun digu Sandrak aurtengo udazkenean Ultzamara gerturatu den jendeaz itaundu diogunean. Iazkoa aparteko udazkena izan zen onddo kontuetan, beraz, neurriaren ondorioak baloratzeko ez da erreferentzia egokiena: “Jende aldetik, beste edozein urterekin aldera daiteke aurtengoa. Pasa diren azken bi urteekin ez, jakina. Baina duela lauzpabost urte izandako kopuruak aurtengoaren antzekoak izan ziren”.
Sandrari ongi iruditu zaio perretxiko bilketa arautzen duen neurria ezartzea, “onddoak atera egin behar duelako. Iazkoa gehiegizkoa izan zen: oraindik handiegiak ez zirela hartzen zituen jendeak, eta horrela lortzen duzun gauza bakarra berriro ez ateratzea da. Onddoak nahi badituzu, ingurunea errespetatu behar duzu”. Horrez gain, iaz izan ez zuten lasaitasuna berreskuratzea eskertu du: “Orain lasai asko joan zaitezke mendira. Ez duzu autoa uzteko arazorik, eta ez duzu ukalondoka ibili beharrik onddo bat topatu eta beste batek ere ikusi duenez, hark ere hartu nahi duelako. Halakoak ikusi ziren; neuri gertatu zitzaidan!”. Iazko masifikazioak, antza, gehiegi asaldatu zituen ultzamarrak. Asaldatu eta ernegatu, Sandrak kontatu digunez. “Zenbait liskar ere izan ziren, ganadua falta izan zelako batzuetan, eta abeltzaintzaz bizi den jendeari bizibidea falta bazaio, pentsa dezakezu...”. Eguneroko jarduna erabat baldintzatu omen zien perretxiko biltzaileen inbasio hark: “Bertako askok ezin zuten ganadua zelaira joateko etxetik atera ere egin, autoak edozein tokitan uzten zituelako jendeak. Atakak ere zabaltzen zituzten, eta lur pribatuetan autoekin sartu... Horrela zaila zuten lan egitea”. Ondorioz, neurriarekin gustura dago, eta perretxikoak biltzeko ordaintzeak ez dio axola. “Gainera, ez duzu soilik perretxikoak biltzeagatik ordaintzen, zerbitzu bat duzu atzetik: mikologoa aholkuak emateko, aparkalekuak...”. Halere, bailaran neurriaren aurka dagoenik ere badela esan digu: “Bada, bai, kontra dagoen jendea. Baina nik uste beste arrazoi batzuengatik dela. Esaterako, neurria betetzen den ikusteko, noizean behin basozainei laguntzera foruzainak eta guardia zibilak etorriko zirela esan zuten. Eta jendea kexu da horregatik, hona etorrita foruzainek salaketaren bat jarriko ote dioten beldur-edo”.

Hona hemen , nire herriko festetako bideo bat!